پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی، نشست تخصصی با عنوان «سبزاندیشی:‌ کلید اصلی توسعه آرشیو سبز» را در روز سه‌شنبه 30/3/1402 در ساختمان آرشیو ملی برگزار کرد

در این نشست ابتدا خانم سادات بیدگلی دبیر نشست، با معرفی کلی آنچه در نشست سبزاندیشی قرار است به آن پرداخته شود و معرفی دکتر حاجی زین‌العابدینی عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید بهشتی برنامه را آغاز کرد. پس‌ازآن دکتر حاجی زین‌العابدینی با ارائه مقدمه‌ای سودمند و مختصر دربارة چالش‌های عمده زیست‌محیطی حاصل از فعالیت انسان به ایراد سخنرانی پرداخت. ایشان به عنوان نمونه به ‌استفاده از سوخت‌های فسیلی و تولید گازهای گلخانه‌ای که موجب گرم شدن کره زمین می‌شوند و عواقب زیان‌بار ناشی از آن‌ها و همچنین مشکلات فراوان کمبود آب و سایر انرژی‌های تجدید ناپذیر از یک‌سو و افزایش تقاضای مصرف انرژی در کشور از سوی دیگر اشاره کرد.

دکتر حاجی زین‌العابدینی با اشاره به این نکته که علی‌رغم این باور که وسایل نقلیه، عامل مهم در ایجاد گازهای گلخانه‌ای هستند، بیان داشت که پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهند ساختمان‌ها در مقایسه با وسایل نقلیه درصد بیشتری از گازهای گلخانه‌ای را ایجاد می‌کنند.

ایشان عنوان کرد ازآنجاکه بسیاری از بحران‌های زیست‌محیطی ریشه در مشکلات فرهنگی دارد، از این نظر، ضرورت اصلاح نگرش و رفتار زیست‌محیطی در سطوح مختلف جامعه کاملاً محسوس است. یک پایه مهم برای رسیدن به توسعه پایدار و ایجاد فرهنگ و تفکر سبز در جامعه را دانش، کتاب و آگاهی است و بهتر است نهادهایی مانند کتابخانه و آرشیو این فرهنگ‌سازی را در ابتدا از خود یعنی کتابداران و آرشیوداران شروع کنند. ازجمله این اقدامات می‌تواند استفاده کمتر از کاغذ، اتوماسیون اداری، نصب تجهیزات انرژی خورشیدی، استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، رعایت اصول سبزاندیشی از سوی آرشیوداران و کتابداران، آموزش مسائل زیست‌محیطی به کاربران و غیره باشد.

دکتر زین‌العابدینی افزود در سال‌های اخیر بسیاری از مشاغل و رشته‌ها به بررسی رابطه شغلی خود با محیط‌زیست پرداخته‌اند. همچنین از زمان ظهور جنبش کتابخانه سبز، تعهد کتابخانه‌ها به توسعه پایدار و محیط‌زیست بیشتر شده است که نگرانی اصلی این جنبش کاهش اثرات زیست‌محیطی کتابخانه‌ها و آرشیوها بر محیط‌زیست بوده است.

سپس در ادامه به بحث توسعه پایدار پرداخت و اشاره کرد که توسعه پایدار توسعه‌ای است که نیازهای نسل فعلی را بدون ایجاد اشکال در توانایی نسل‌های آینده در برآوردن احتیاجات خود تأمین می‌کند و این رویکرد بر اهمیت وجود چشم‌انداز بلندمدت در مورد نتایج فعالیت‌های امروز تأکید می‌کند. چهار بعد اساسی توسعه پایدار بعد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی است و دانش کلید اصلی آن است.

سخنران در ادامه بر این نکته تأکید کرد که کتابخانه‌ها و آرشیوها از جنبه‌های مختلف در شکل‌گیری و تسریع روند توسعه پایدار نقش دارند. اگر بر این باور باشیم که کتابخانه‌ها و آرشیوها به‌عنوان یک نهاد اجتماعی، رسالت ساختن تمدن جهانی با نظم متعالی را به عهده دارند سخنی به‌گزاف نگفته‌ایم. شورای عالی انقلاب فرهنگی اسلامی ایران نیز در سند نقشه جامع علمی کشور راهبردهایی را برای توسعه پایدار با تأکید بر نقش کتابخانه‌ها در نظر گرفته است.

دکتر زین‌العابدینی در ادامه با تعریف اصطلاح معماری پایدار،‌ به‌عنوان معماری حساس به مسائل پیچیدة همزیستی طبیعت، انسان و مصنوعات، افزود که در اغلب کشورها معماری پایدار یا محیط زیستی نوعی رمان علمی، تخیلی مربوط به آینده یا نوعی تجمل مختص قشر مرفه تلقی می‌شود؛ اما درواقع هدف معماری پایدار، ایجاد تعادل پایدار و سازمان‌یافته بین طبیعت، موجودات زنده و محیط مصنوع است. از موضوعات مطرح در معماری سبز صرفه‌جوئی در مصرف انرژی، مسائل جهانی زیست‌محیطی، بهینه کردن پروسه تولید مصالح، بهره‌گیری از اصول معماری محلی و استفاده از فضای سبز برای کمک به حفاظت محیط‌زیست است.

ایشان به معرفی نمونه‌های معماری پایدار ازجمله پروژه سایپرتنشی و ساختمان فوق مدرن آن در شهر بمبئی پرداخت که ازجمله ویژگی‌های سبز آن نقش شیشه‌ها در زیبایی و جذب نور در این سازه تخم‌مرغی شکل، وجود باغ در بالای ساختمان، توربین بادی و تصفیه آب در داخل ساختمان است.

پروژه سایپرتنشی
برج اکو در لندن

نمونه بعدی معرفی‌شده برج اکو در شهر لندن بود؛ با برنامه‌ریزی ایجاد 500 طبقه و‌100 هزار واحد مسکونی که بدون صدمه زدن به ساختار تاريخي شهر و آثار باستاني، باعث ايجاد معماري مدرن و توسعه‌ی شهري می‌شود. وی به دفع آب زائد در داخل این برج و جمع‌آوری آب تازه از ابرها در نوک برج، باغی زیبا در طبقه 457 و غیره اشاره کرد و اینکه وجود حفره‌های متعدد موجب رساندن نور و روشنایی به این شهر عمودی است.

ایشان در ادامه به پیشینة ساخت باغ بام از هزاران سال پیش در تمدن بین‌النهرین (به دستور بخت‌النصر) اشاره کرد و اینکه امروزه اساساً با هدف سلامتي زیست‌محیطی و در رابطه با بهبود مديريت اصلاح فاضلاب در شهرها،‌ حتی تولید غذا از طریق کاشت گیاهان،‌ عایق صوتی و نیز محافظت از بام به کار می‌رود و می‌توان از این شیوه در آرشیوها نیز  بهره برد. همچنین نصب توربین بر فراز ساختمان از تازه‌ترین نوآوری‌ها درزمینه معماری پایدار است و ضرورت اجراي طرح‌های خورشيدي امري اجتناب‌ناپذیر می باشد. به عنوان نمونه ساختمان پاریس که بزرگ‌ترین آرايش خورشيدي جهان در سقف آن به‌کاررفته است.

توربین بر فراز ساختمان در لندن

 برج زنده در شهر رن فرانسه،‌ ‌ساختمان اداري ماليات داخلي ناتينگهام، پروژة وینسنت در پاریس و برج باد این ساختمان،‌ برج مسکونی بمبئی، پاویون هند با تلفیق شش نوع مختلف از تلفیق طبیعت و معماری‌، برج الطاقه به‌عنوان برج انرژی خاورمیانه‌، کالاتراوا و غیره از دیگر ساختمان‌های پایدار هستند.

ایشان در ادامه سخنان خود به معرفی استانداردهای سبز ازجمله استاندارد لید پرداخت و پس‌ازآن به بحث کتابخانه سبز و اهداف آن و نیازهای ویژه کتابخانه سبز، ‌چالش‌هایی مانند نیازهای متعارض مراجعان و مواد کتابخانه و آرشیو مانند لزوم کنترل دما، ‌رطوبت و نور در این محیط اشاره کرد. سپس تعدادی از کتابخانه‌های سبز جهان مانند کتابخانه مرکزی سیاتل،‌کتابخانه ملی سنگاپور به‌عنوان سبزترین ساختمان جهان،‌ کتابخانه ملی مینیاپولیس، کتابخانه عمومی شارلوت و مِکلِنبرگ کَونتی و موزه کودکان در پیتسبورگ را معرفی نمود.

و در انتها نیز به برخی از اقدامات خوب انجام‌شده در ایران ازجمله اقدامات سبز دانشگاه فردوسی مشهد مثل نصب سیستم هوشمند موتورخانه،‌ تجهیزات مانیتورینگ ساخته‌شده توسط شرکت‌های مرکز رشد دانشگاهی،‌ نصب شیرهای آب اتوماتیک، استفاده از پنل خورشیدی، ‌تفکیک پسماند در مبدأ، ‌ایجاد مسیر دوچرخه، گرامیداشت روز جهانی زمین پاک و روز ملی کودک و محیط‌زیست و ایجاد کمپین سه‌شنبه‌های بدون خودرو اشاره کرد.

کاربرد فناوری‌های هوشمند در خدمت محیط‌زیست مانند شناسایی آلودگی پلاستیکی در آب اقیانوس‌ها و دریاها، پیش‌بینی آتش‌سوزی در جنگل، ‌شناسایی تخلفات و تغییرات در جنگل، ردیابی حیوانات‌،‌ ربات‌های بازیافت زباله و غیره و نیز کاربرد اینترنت از دیگر مباحث مطرح شده در این نشست بود. و اینکه با استفاده از اینترنت اشیاء می‌توان بسیاری از متغیرهای محیطی مانند دما و کیفیت هوا، دمای خاک، میزان رطوبت هوا و خاک، میزان نور و سطح تابش خورشید، درجه حرارت، سرعت باد، بارش باران، وجود گازهایی چونCO2 و غیره را کنترل کرد و آن‌ها را به نحوی ثابت نگه داشت که موجب آسیب به محیط کتابخانه و آرشیو نشود. استفاده بهینه از اینترنت اشیا یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها در مسیر حرکت به سمت آرشیو سبز و کتابخانه سبز است.

وی در ادامه به ارائه راهکارهای پیشنهادی در حوزه آرشیو سبز پرداخت. ازجمله برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی،‌ تعامل با سازمان‌های فعال در این حوزه مانند ایفلا، ‌یونسکو و سازمان بهداشت جهانی، مشارکت در برنامه‌های اجتماعی زیست‌محیطی، ایجاد نمایشگاه‌های دائمی و موقت برای آموزش مسائل توسعه پایدار، ایجاد جنبش‌های مردمی و جلب‌توجه آن‌ها به مفاهیم توسعه پایدار، آشنایی با معیارهای ساختمان سبز ازجمله استاندارد لید و ایزو 1400، آموزش سواد اطلاعاتی سبز و سواد زیست‌محیطی، ‌توسعه خدمات غیرحضوری،‌ دسترسی و حمل‌ونقل آسان، ایجاد آب‌نما، بام و دیوارهای سبز،‌ پارکینگ مخصوص دوچرخه، کاهش تولید ضایعات، ‌کاهش استفاده از آب گرم و تمیزکننده‌های شیمیایی، سیستم اطفای حریق سازگار با محیط‌زیست، انجام اقدامات درزمینه مصرف بهینه انرژی، استفاده از پنل خورشیدی، شیرآلات هوشمند، ‌مدیریت پسماند و بسیاری از موارد دیگر. همچنین در این زمینه به معرفی کتاب و مقاله پرداخته و بر این نکته تأکید کرد که همه در برابر مسائل زیست‌محیطی مسئولیم و این صرفاً‌ مسئولیت دولت یا مدیریت جامعه یا یک ‌نهاد خاص نیست. در ادامه نیز‌ برخی همکاران به ارائه سؤالات و دغدغه‌های خود در این زمینه پرداختند.

 

یکی دیگر از نتایج و ثمرات نشست برگزارشده،‌ ارائة شاخص‌های بهداشت آرشیوی به‌صورت مکتوب و مدون توسط سخنران محترم بود که می‌تواند در آرشیو ملی و سایر مراکز آرشیوی مورداستفاده قرار گیرد.