نشست استانداردهای سازماندهی مواد آرشیوی با حضور دکتر سیدمهدی طاهری عضو هیات علمی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان سخنران، آرشیویست‌‌ها، و دیگر کارشناسان مرکز آرشیو ملی، همچنین کتابداران کتابخانه مرکزی دانشگاه، با هدف آشنایی با استانداردهای سازماندهی مواد آرشیوی در مرکز آرشیو ملی ایران، برگزار شد.
در ابتدای این نشست تخصصی آقای دکتر طاهری به صحبت در خصوص مفاهیم سازماندهی اطلاعات و سازماندهی دانش در بافت میراث فرهنگی (کتابخانه، آرشیو، موزه) و همگرایی به وجود آمده در استانداردهای این سه حوزه پرداخت و عنوان کرد: تمام تلاش‌هایی که در حوزه سازماندهی در بافت و حوزه میراث فرهنگی انجام شده به سمت سازماندهی دانش است.
سازماندهی دانش جایگزین سازماندهی اطلاعات
این استادیار دانشگاه در ادامه با اشاره به فرآیند جایگاه سازماندهی دانش به جای سازماندهی اطلاعات گفت؛ دیدگاه مدیریت دانش رویکرد حاکم در حوزه سازماندهی است، و گسترش سیستم‌ها به سمت تولید دانش است. یعنی شناخت ارتباط بین اشیاء محتوایی گوناگون برای ایجاد شناخت و درک بالاتر در کاربران، بنابراین بین اشیای آرشیوی نیز رابطه وجود دارد که باید کشف و ثبت شود. همچنین بین یک شی کتابخانه‌ای و یک شی آرشیوی باید ارتباط برقرار شود و به کاربر معرفی شود تا کاربر به سطح دانش برسد، زیرا دانش بالاترین سطح شناختی است. به عبارت دیگر زمانی انسان به دانش می‌رسد که شناختش کامل می شود.
دانش کشف می شود نه تولید
دکتر طاهری در حوزه سازماندهی به نقش بسیار مهم کشف ارتباط بین اشیاء اشاره کرده و گفت؛ موجودیت انسان و یا هر موجودیت دیگری در این عالم از ارتباط میان موجودیتهای دیگر ایجاد، و معنا و اعتبار می‌یابد. معنای مفاهیم (دانش) در یک حوزه معرفتی نیز از ارتباط میان موجودیتهای مفهومی آن حوزه کشف می گردد، بنابراین در حوزه سازماندهی نیز هر شیء در ارتباط با اشیاء دیگر (در آن بافت) معنا و اعتبار پیدا می‌کند وحتما باید جایگاه آن مشخص شود وگرنه شناختی که درباره آن به دست می‌آید ناقص است.
استانداردهای حوزه میراث فرهنگی
او در ادامه با تاکید بر کسب شناخت صحیح آرشیویست ها و کتابداران از استانداردها، این استانداردها را به پنج حوزه معرفی کرده و توضیح داد، این تقسیم بندی شامل استانداردهای فراداده‌ای، استانداردهای محتوایی، قالب داده‌ای یا بستر نحوی، پروتکل های مبادله اطلاعات، و الگوهای مفهومی است.
رویکردهای حوزه سازماندهی اطلاعات و دانش
دکتر طاهری در ادامه با توجه به اهمیت رویکردهای ۶ گانه در حوزه سازماندهی اطلاعات و دانش، این رویکردها را به ویژه شامل رویکرد شیء-گرا معرفی کرده و گفت: تمام اشیاء در بافت های ۳ حوزه ماهیت مستقل دارند و به واسطه ویژگی‌های خود با بقیه اشیاء مرتبط می‌شوند.
وی در ادامه رویکرد سطوح توصیف، ارتباط ویژه بین اشیای محتوایی، میان کنش پذیری نظام‌ها و استانداردها و همگرایی استانداردها برای ارتباط اشیاء هر سه بافت را به طور جامع بیان کرد.
استانداردهای فراداده ای حوزه آرشیوی
با توجه به محوریت این موضوع، دکتر طاهری با طرح و تشریح استانداردهای فراداده ای حوزه آرشیوی با کارکردهای توصیفی و مدیریتی فنی، حقوقی و نگهداری مبتنی بر بستر نحوی ایکس ام ال به توضیح کامل پرداخت که به طور خلاصه شامل این موارد بود: «ای. ای. دی (EAD)» با هدف کدگذاری محتوای ابزارهای بازیابی اطلاعات همچون فهرستها و نمایه ها، «ای. ای. دی- سی. پی. اف (EADCPF)» برای توصیف و کدگذاری داده های مستند مربوط به پدیدآورندگان، «دی. دی. آی (DDI)» با دامنه بین‌المللی برای توصیف اشیای مربوط به علوم اجتماعی، «هسته انجمن منابع دیداری یا وی. آر. ای کور (VRA CORE)» استاندارد فراداده ای با کارکرد توصیف،«هسته خبر پراکنی عمومی یا پی. بی. کور (PB CORE)»، «فراداده برای تصاویر در قالب ایکس. ام. ال. (MIX)» با کارکردهای مدیریتی – فنی، «فراداده فنی برای اشیای متنی (TextMD) با کارکرد مدیریتی- فنی»، « فراداده حقوقی برای آرشیوسازی باز (RoMEO)با کارکرد مدیریتی-حقوقی» ، «فراداده برای نگهداری اشیای دیجیتالی (PREMIS) با کارکرد مدیریتی- نگهداری»، «استاندارد انتقال و کدگذاری فراداده ها (METS)» و …
استانداردهای محتوایی حوزه آرشیو
در ادامه نشست، استادیار حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی، مکمل‌های استانداردهای فراداده ای را به طور کامل شرح داده و بنا بر خواست آرشیویست ها رهنمودهایی در جهت به کارگیری استاندارد محتوایی مناسب در مرکز آرشیو ملی را توصیه کرد.
خلاصه این مباحث از این قرار است: «آرشیوها، اوراق شخصی، و دست نوشته ها(APPM)»، «قواعد توصیف آرشیوی (RAD)»، «توصیف آرشیوها: استاندارد محتوابی (RDA)»، «استاندارد بین‌المللی توصیف آرشیوی (ISAD)»، «استاندارد بین المللی پیشینه مستند آرشیوی (ISAAR) برای افراد، تنالگان‌ها، و خاندان ها»، «استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (RDA)».
استانداردهای قالب بندی حوزه آرشیو
در ادامه توضیح استانداردهای قالب‌بندی، دکتر طاهری استاندارد قالب‌بندی ایکس ام ال را با توجه به کاربرد بسیار وسیع آن در حوزه سازماندهی دانش مورد تاکید قرار داد.
زبان نشانه‌گذاری گسترش‌پذیر (XML): ساختار مدارک ایکس. ام. ال.، ساختاری سلسله مراتبی است. این ساختار موجب پردازش بهتر مدارک ایکس. ام. ال. شده، و از سوی دیگر، پیاده سازی و مستندسازی الگوها و فرایندهای بسیار پیچیده (مانند فرایندهای شیمیایی بدن انسان) را میسر می کند.
از دیگر استانداردهای قالب بندی، زبان نشانه گذاری فرامتن (HTML) قالب مدرک قابل انتقال (PDF)قالب محلی سیستم‌های مدیریت پایگاه داده (DBMS) است.
استانداردهای تبادل اطلاعات حوزه آرشیو
در پایان برنامه، دکتر طاهری بر استانداردهای تبادل اطلاعات این حوزه و الگوهای مفهومی آن توضیحاتی ارائه کرد.
پروتکل بازیابی اطلاعات Z۳۹,۵۰، پروتكلى است كه فراتر از مكانيزمهاى كدگذارى گام برداشته، و وارد حوزه استانداردسازى دانش معنايى اشتراكى شده است و در عین حال پیاده سازی سخت و زبان برنامه نویسی دشوار از ویژگی های این استاندارد می باشد.
پروتکل جستجو و بازیابی از طریق شناسگر جهانی منبع و خدمت وبی (SRU/W):پروتکلی استاندارد برای جستجو و بازیابی اطلاعات از طریق شناسگر جهانی منبع طراحی شده برای جستجوهای اینترنتی بر مبنای CQL، هم روی پروتکل اچ تی تی پی کار می‌کند و باعث سهل الوصول شدن آن می‌گردد و هم بر پایه وب سرویس است و کاربران می‌توانند آرشیوهای ملی آمریکا یا انگلیس را بدون مراجعه مستقیم به سایت آنها جستجو نمایند.
طرح آرشیوی باز-پروتکل گردآوری فراداده (OAI-PMH): گردآوری فراداده که در ایران نیز پیاده شده و پیشینه های فراداده‌ای آرشیوهای دیگر را به صورت درهمکرد در فراهم کننده سرویس دسترس پذیر می کند.
الگوهای مفهومی حوزه آرشیو
الگوی مرجع سیستم‌های اطلاعات آرشیوی باز (OAIS)، الگویی برای ایجاد اشیاء کاربردی، نگهداری بلند مدت آرشیو و پیاده سازی آنها استاندارد پی. اِی. آ. ام. اِی. اس، توسعه مجموعه های آرشیوی (مجموعه سازی) و مستندسازی انتقال اشیای آرشیوی (به ویژه دیجیتالی) طراحی شده است.
