«دربارِ زَربار»؛ روایتی مستند از تشکیلات بیوتات سلطنتی قاجار

 

«کتاب دربارِ زَربار: فراز و فرود تشکیلات بیوتات سلطنتی در دورۀ قاجار» نوشته امین محمدی، از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی منتشر شد.

 

 

 

این اثر پژوهشی، بر پایه اسناد تاریخی و منابع آرشیوی، به تحلیل ساختار، کارکرد و تحولات نهاد خدماتی موسوم به «بیوتات سلطنتی»، می‌پردازد. نویسنده با رویکردی تحلیلی و مستند، سیر شکل‌گیری، توسعه و زوال این تشکیلات را در متن تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن دوره بررسی می‌کند.

در دورۀ قاجاریه، بیوتات سلطنتی مشتمل ‌بر اداره‌هایی همچون حرم‌خانه، صندوق‌خانه، کارخانه، آبدارخانه، شترخانه، کشیک‌خانه و خیام‌خانه بود؛ تشکیلاتی به‌هم‌پیوسته که با هدف خدمت‌رسانی به شاه و دستگاه سلطنت شکل می‌گرفت. هر یک از این ادارات برای انجام نوع مشخصی از خدمت تأسیس شده و کارکنان آن جزو خدمتگزاران وفادار به شاه محسوب می‌شدند. وظایفی نظیر تأمین محل اسکان، تهیه خوراک و پوشاک، حفظ نظم و امنیت، حراست از شاه و خاندان سلطنتی، انجام تشریفات درباری، فراهم‌سازی امکانات سفر و نگهداری از خزانه سلطنتی، از جمله مسئولیت‌های محوری این مجموعه‌ها بود.

اما کارکرد بیوتات سلطنتی صرفاً به جنبه‌های خدماتی محدود نمی‌شد. این نهادها همچنین ابزار نمایش شکوه و عظمت پادشاهی قاجار بودند. شاهان این سلسله تلاش می‌کردند با گردآوری بزرگ‌ترین عمارت‌ها، نفیس‌ترین جواهرات، ظروف طلایی، شمشیرها و تفنگ‌های مرصع، کالسکه‌های مجلل، اسب‌های خاص با زین و یراق‌های مطلا و جواهرنشان، و حتی حیوانات نادر و عظیم‌الجثه، چهره‌ای باشکوه از سلطنت خود به دیگران نشان دهند.

این تشکیلات سلطنتی، هزاران نفر را در خود جای داده بود و خدمه و کارکنان آن، در ازای وفاداری به پادشاه، از امتیازات و نظام پاداش سلطنتی بهره‌مند می‌شدند. از همین رو، بیوتات نه‌فقط تشکیلاتی خدماتی، بلکه نهادهایی وفاداری‌ساز، هویت‌ساز و نمادین برای تقویت مشروعیت سلطنتی محسوب می‌شدند.

«دربارِ زَربار» با استفاده از اسناد تاریخی چون کتابچه‌های جمع‌وخرج، دستورالعمل‌ها، دفاتر توجیهات، صورت‌های بازدید و ثبت دارایی‌ها، به یکی از وجوه مغفول‌مانده تاریخ عصر قاجار پرداخته است. این اثر می‌تواند برای پژوهشگران تاریخ اجتماعی و سیاسی، علاقه‌مندان به مطالعات قاجاریه، و متخصصان حوزه اسناد تاریخی، منبعی معتبر و سودمند باشد.

از امین محمدی، نویسندۀ این کتاب پیش از این کتاب‌های با موضوع تاریخ قاجار و اسناد تاریخی از جمله «هرسین در سطور رنگ پریده»، «جغرافیا و عدد نفوس مملکت کرمان»  منتشر شده بود.