دومین میزگرد تخصصی از سوی پژوهشکده اسناد با عنوان تدوین در تاریخ شفاهی، در روز سه شنبه مورخ 9 اردیبهشت ماه در سالن پرهام با حضور کارشناسان این حوزه آقایان مرتضی رسولی پور، پژوهشگر تاریخ شفاهی و سیدعلی مزینانی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. دبیر این نشست آقای صباح خسروی زاده پژوهشگر پژوهشکده اسناد برعهده داشتند.
صباح خسروی زاده در شروع جلسه گفت: شیوه‌نامه‌های مختلف مراکز عهده‌دار تاریخ شفاهی و رویکردهای آنها به بحث تدوین سبب نوعی سردرگمی برای فعالان این حوزه شده است. یکی سوال را حذف می‌کند و چرخه روایت و گفت‌گو را معدوم می‌کند. آن یکی با اجتهاد خود، متنی ادبی‌گونه از کلام راوی استخراج می‌کند. گاهی شاید، از این هم پا را فراتر گذاشته‌اند و دست به آفرینش متنی می‌زنند که راوی آن را نقل نکرده بلکه استنباط و ذوق تدوینگر باعث خلق بخشی از این متن جهت پر کردن خلاء مصاحبه شده است.
دبیر میزگرد در ادامه گفت: آیا این متون هم مثل دیگر متون تاریخی ویرایش‌پذیر هستند و اگر هستند تا چه اندازه مجاز به این ویرایش هستیم؟ در مستندنگاری اصطلاحات و عبارات به کار رفته در متن مصاحبه یا به تعبیری در گویاسازی متن نیز شاهد این اختلاف‌سلیقه‌ها هستیم. گاهی مستندات متن مصاحبه به قدری طولانی و زیاد هستند که متن اصلی مصاحبه به حاشیه می‌رود. تا چه میزان این گویاسازی لازم است و چه زمانی مذموم و اضافی تلقی می‌شود؟
مرتضی رسولی پور اولین سخنران میزگرد: با توجه به اینکه خروجی تاریخ شفاهی در ایران و جاهای دیگر مکتوب است و نه شفاهی، بنابراین تدوین اهمیت می‌یابد. کارورز تاریخ شفاهی باید اصول تبدیل گفتار به متن نوشتاری را بداند. با سبک‌های تاریخ شفاهی آشنا باشد. بتواند مقدمه بنویسد، پانوشت تهیه کند، اصل تواتر را بشناسد، بداند یک روایت در چه حوزه‌ای قرار می‌گیرد. آیا مشاهدات شخص است یا دیدگاه‌های او؟ و بتواند این روایت را به درستی تبیین کند. لازمه تدوین این است که تدوینگر رجال‌شناسی بداند و درایت داشته باشد، بتواند صحیح را از سقیم تشخیص دهد تا بتواند کاری موفق ارائه دهد.
پژوهشگر تاریخ شفاهی در ادامه به سلایق و روش‌های متفاوت تدوین در مراکز تاریخ شفاهی پرداخت و در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان در تدوین به یک توافق رسید؟ گفت: چون در حوزه علوم انسانی صحبت می‌کنیم بعید است. فیلتر ذهن و سلیقه تدوینگر در این امر مهم است. من گمان می‌کنم بین دو واژه تدوین و طرح تفاوت است. طرح ابتدایی را نباید با تدوین اشتباه گرفت. تدوین بخشی است مربوط به خروجی کار. نقطه عزیمت تدوین پس از انجام مصاحبه است و به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که در نوشتن استفاده می‌کنیم. و در این پروسه گاهی باید یک نکته در دقیقه 83 را در دقیقه 3 آورد. تدوینگر باید از تکرار پرهیز کند و در گویاسازی اعتدال را رعایت کند.
سیدعلی مزینانی دومین سخنران میزگرد سخنان خود را با مبانی نظری تاریخ شفاهی آغاز کرد: در تقسیم‌بندی انواع تاریخ شفاهی سه نوع تاریخ شفاهی قابل شناسایی است: تاریخ شفاهی متعارف یا مدرن که مبتنی بر هستی‌شناختی است. مدرن است یعنی حقیقت غایی وجود دارد و روشی هم برای رسیدن به آن حقیقت غایی در میان است. دیگری تاریخ شفاهی‌ایست که من آن را تفسیری می‌نامم و می‌توان آن را تاریخ شفاهی پست‌مدرن نیز نامید. نوع سوم تاریخ شفاهی است که بیشتر فرم آن قابل توجه است. تاریخ شفاهی‌ای که دکتر نورایی آن را حولیات می‌داند و من آن را تاریخ شفاهی نمایش‌گونه می‌خوانم. انتخاب هر کدام از این رویکردها به تاریخ شفاهی نگاه به پیاده‌سازی و تدوین را مشخص می‌کند.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: تدوین در سه سطح انجام می‌شود. تدوین به معنی سازماندهی سال‌شمار و موضوعی مصاحبه و خارج کردن مصاحبه از حالت تکرار و سکته در متن به اشراف و درایت نیاز دارد. عمومی‌ترین خروجی تاریخ شفاهی در کشور ما این نوع تدوین است. سطح بعدی گزارش‌نویسی و سطح نهایی و مهم تدوین تنظیم روایت است که مورخ نقشی اساسی در تولید آن دارد. مهم‌ترین ویژگی تدوینگر، اشراف است. اشراف یعنی اینکه تدوینگر بر علوم موازی مسلط باشد. جامعه‌شناسی، روانشناسی، حقوق و … را تا حدی بداند. یک بُعد دیگر اشراف تسلط بر زبان‌های دیگر است و جنبه دیگر اشراف این است که تدوینگر در آن کار به اصطلاح مو سفید کرده باشد.
در آخر این میزگرد سخنرانان به پرسش‌های حاضرین در زمینه تدوین در تاریخ شفاهی پاسخ دادند.
