در روز شنبه مورخ 11 اسفند 1403 پژوهشکده اسناد نشست تخصصی تاریخ آتش و آتش بازی در ایران در سالن اندیشکده سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج.ا.ا با حضور سخنرانان دکتر حبیب الله اسماعیلی، میرمحمد رضا حیدری و پدرام سروش پور و جمع علاقمندان به این حوزه برگزار کرد.دبیر این نشست آقای دکتر مطلب مطلبی عضو هیئت علمی پژوهشکده اسناد بودند.
جشن های زیادی در ایران و مناطق پیرامون و اروپا، برگزار می شده و مردمان این سرزمین ها جشن های خودشان را به یک نحوی با آتش به عنوان ابزار شادی خود مرتبط می کردند. چهارشنبه سوری در ایران همراه با اختلاف نظر هم هست که آیا چهارشنبه سوری یک سنت ایران باستان یا یک سنت اسلامی است که نمونۀ اولیه آن را در تاریخ بخارا داریم و در برخی منابع به نام سرخی ترجمه شده است که در مناطق ما خود واژه سور، معنی جشن را می دهد.
پدرام سروش پور در رابطه با جشن های آتش در ایران باستان سخنرانی خود را با طرح این سوال علت اینکه آتش یک جایگاه ویژه ای در فرهنگ دارد چیست ؟ آغاز نمود
زمانی که زرتشت به پیامبری می رسد و خدای یکتا به عنوان اهورامزدا را در کتاب گاهان خود معرفی می کند ما چنین جایگاه خاصی را برای نگهداری آتش نمی بینیم بلکه بیشتر به یک مبحثی به نام فروغ یا نور داریم. آنچه که به طور ویژه مشخص است که زرتشت روی آتش و آتشکده اینها تاکید نداشت. ولی از دوره ساسانی به عنوان یک شریعت قلمداد شده است لذا قبل آن بیشتر یک اندیشه ای بود که همه را همراه خودش کرده بود.
حبیب الله اسماعیلی به عنوان سخنران دوم بحث خود را با موضوع تغییر مفاهیم جشن های ایرانی در گذر به روزگار اسلامی آغاز نمود.
نکته کلیدی در این است که ما یک نقطه کانونی داریم آن نقطع کانونی نور هست که در فرهنگ ایرانی به نور توجه ویژه می شود و نگاه هستی شناسانه به نور وجود دارد و همه ما به نور عنایتی داریم و این ذهنیت در ادوار مختلف تاریخی، معانی جدید به خود گرفته است. کمااینکه الآن در خصوص تفسیر نوروز و چهارشنبه سوری در بخشی از جامعه ما هست با تفسیر دهه های گذشته متفاوت هست.
میرمحمدرضا حیدری به عنوان سخنران پایانی این نشست سخن خود را با نگاهی به پیدایش چهارشنبه سوری و شیوه های دیگر آتش بازی در روزگار صفویه و قاجاریه آغاز نمود.
آتش بازی که ما امروزه در سطح جهان می بینیم و می شناسیم یک هنر اجرایی هست.پس ما یک هنری به نام آتش بازی داریم که جزو هنرهای اجرایی می بینیمش. شکل های از آتش را در فارسی داریم که به رقص با آتش ترجمه می کنیم.
چهارشنبه سوری در دوره صفویه با توجه به شواهد در آخر سال برگزار نمی شد و چهارشنبه سوری در چهارشنبه آخر ماه صفر باشد ولی چهارشنبه سوری در دوره قاجاریه به اسفندماه تبدیل می شود. در دوره مشروطیت و اواخر دوره ناصری می بینیم آتش بازی یک امر مردمی می شود و بعد در دوره پهلوی می بینیم که اصلاً با احیای ناسیونالیسم رضاشاهی پیوند می خورد بعد در دوره انقلاب حتی یک وجه اعتراضی و یک کنش اجتماعی آن چه را که در چهارشنبه سوری بوده است….
درپایان نشست سخنرانان به سوالات حضار پاسخ گفتند.
